Historia Litwy

Ziemie litewskie w I tysiącleciu p.n.e. zasiedliły indoeuropejskie plemiona Bałtów. W IX-XII w. terytorium Litwy dzieliło się na Żmudź i Auksztotę. W XIII w. liczne państewka plemienne zjednoczył Mendog, prowadzący walki z sąsiadami, tj. zakonem krzyżackim, Polską i Rusią. Po śmierci Mendoga państwo litewskie rozpadło się.

Za właściwego twórcę Litwy uważa się księcia Giedymina, który opanował rozległe ziemie ruskie, założył dwa ośrodki stołeczne - Wilno i Troki. Dalsze umacnianie i wzrost terytorialny państwa następował za panowania Giedyminowiczów: Kiejstuta i Olgierda, syna Olgierda - Jagiełły oraz Witolda.

Mając na uwadze zagrożenie ze strony Krzyżaków, Jagiełło zawarł z Polską unię w Krewie (1385). Na mocy zawartego traktatu rozpoczęła się chrystianizacja Litwy, Jagiełło zaś został królem Polski, poślubiając królową Jadwigę. Kolejne unie polsko-litewskie: wileńsko-radomska (1401), horodelska (1413) oraz - najważniejsza - lubelska (1569) sprawiły, że między Litwą i Polską następował proces ujednolicania ustrojowego. Procesom integracyjnym obu krajów towarzyszyła polonizacja możnowładztwa i szlachty litewskiej.

Największy zasięg terytorialny osiągnęło Wielki Księstwo Litewskie na początku XV w. (ponad 900 tys. km2). W wiekach późniejszych obszar państwa litewskiego ulegał zmniejszeniu na skutek wojen z Moskwą (Moskiewskie Księstwo). Dalsze ubytki terytorialne nastąpiły w wyniku unii lubelskiej, na mocy której do Rzeczpospolitej włączono Wołyń, Ukrainę Kijowską, Podole Bracławskie i Podlasie.

W 1697 na Litwie wprowadzono język polski jako urzędowy w miejsce dotychczas obowiązującego języka ruskiego. Konstytucja 3 Maja (1791) zniosła całkowicie odrębność obu państw. Wkrótce jednak trzeci rozbiór Polski doprowadził do podziału ziem litewskich: tereny położone po lewej stronie Niemna zajęły Prusy, stronę prawobrzeżną Rosja.

Dopiero I wojna światowa przyniosła odrodzenie państwowości Litwy. Za zgodą Niemiec w lutym 1918 Taryba (parlament) pod przewodnictwem A. Smetony proklamowała niepodległość kraju. Litwini uporali się dość łatwo z powstałymi z inicjatywy bolszewików radami robotniczymi i próbami przejęcia władzy przez komunistów.

W wyniku wojny polsko-bolszewickiej Armia Czerwona zajęła Wilno i przekazała je Litwinom. Z inspiracji J. Piłsudskiego, dążącego do stworzenia federacji polsko-litewskiej, generał J. Żeligowski w październiku 1920 zajął Wilno wraz z okolicami. Wszelkie zbliżenie Polaków z Litwinami okazało się jednak niemożliwe, wskutek czego strona polska doprowadziła do powstania tzw. Litwy Środkowej z Wilnem, którą w marcu 1922 włączono do Polski. Krok ten stał się przyczyną zamrożenia wzajemnych stosunków dyplomatycznych do 1938.

W tym samym okresie Litwini toczyli podobny spór terytorialny z Niemcami o Kłajpedę. W 1926 A. Smetona objął władzę dyktatorską na Litwie. W marcu 1939 Niemcy zajęły Kłajpedę. Na mocy porozumienia między Niemcami hitlerowskimi a ZSRR, po klęsce wrześniowej Polski, Wilno wraz z okręgiem wróciło do Litwy. W 1940 Litwa utraciła niepodległość, stając się republiką Związku Radzieckiego.

Rozpoczął się okres prześladowań rodzimej ludności litewskiej i zamieszkałych tutaj Polaków. Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej część Litwinów, tzw. szaulisi, współpracowali z Niemcami. Równocześnie powstał ruch oporu, tworzony zarówno przez Litwinów, jak i Polaków, np. w okręgu wileńskim działały silne oddziały Armii Krajowej.

Dążenia niepodległościowe na Litwie występowały także po II wojnie światowej. W okresie głasnosti i pieriestrojki zawiązał się Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy - Sajudis z V. Landsbergisem na czele. W marcu 1990 nowo wybrany parlament, złożony w większości z przedstawicieli Sajudisu, ogłosił niepodległość Republiki Litewskiej.

W wyborach parlamentarnych w 1993 zwycięstwo wyborcze odnieśli przedstawiciele postkomunistycznej Litewskiej Demokratycznej Partii Pracy z A. Brazauskasem na czele, która dąży do nawiązania dobrych stosunków gospodarczych z Rosją i Ukrainą. 1993 prezydentem zostaje A. Brazauskas. Litwa podpisała z Polską układ o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy podczas wizyty L. Wałęsy w Wilnie (1994). W 1998 prezydentem Litwy został V. Adamkus. W marcu 1998 wileński parlament powierzył stanowisko premiera G. Vagnoriusowi, w maju 1999 premierem został konserwatysta R. Paksas, zastąpiony na stanowisku przez A. Kubiliusa w listopadzie 1999. W 2000 premierem zostaje A. Brazauskas.

W wyborach prezydenckich w styczniu 2003 zwyciężył R. Paksas, który jednak w 2004 został usunięty ze stanowiska ze względu na ujawnione powiązania z rosyjskimi strukturami gospodarczymi i przestępczymi, które uczestniczyły w finansowaniu jego kampanii wyborczej. W wyniku rozpisanych ponownie wyborów, na fotel prezydenta powrócił V. Adamkus (czerwiec 2004).

W marcu 2004 Litwa została przyjęta do NATO.

1 maja 2004 Litwa przyjęła członkostwo Unii Europejskiej. W przeprowadzonych w tym samym roku wyborach parlamentarnych zwycięstwo odniosła populistyczna Partia Pracy, kierowana przez rosyjskiego biznesmena Wiktora Uspaskicha, który przyjął litewskie obywatelstwo. W czerwcu 2005 został oskarżony o kłamstwo odnośnie wyższego wykształcenia, co stało się bezpośrednią przyczyną jego dymisji z funkcji ministra gospodarki i rezygnacji z mandatu posła.

W grudniu 2005 Sąd Najwyższy uniewinnił R. Paksasa, nie uchylił jednak impeachmentu.

W czerwcu 2006 wybuchł kolejny skandal - władze ujawniły, że prowadzą śledztwo w sprawie podejrzeń, iż Partia Pracy powstała za pieniądze rosyjskich służb specjalnych. Premier Algirdas Brazauskas i jego rząd podali się do dymisji. Nowym premierem został Gedyminas Kirkilas.

Źródło: Wielka Interaktywna Encyklopedia Multimedialna