Społeczność litewska w Polsce

Litwini w Polsce

Mniejszość litewska Polsce zamieszkuje zwarcie na północnym wschodzie kraju - w kraju sejneńskim oraz w okolicach Puńska. Najwięcej Litwinów zamieszkuje w gminie Puńsk, gdzie stanowią oni około 80 proc. mieszkańców. Pozostała część mieszkańców pochodzenia litewskiego jest rozproszona na terenie całej Polski, zwłaszcza na północy i południowym zachodzie kraju (Gdańsk, Olsztyn, Szczecin, Wrocław). Sporo Litwinów mieszka również w stolicy kraju. Według danych szacunkowych obecnie w Polsce mieszka około 15 tys. osób pochodzenia litewskiego.

Litewskie organizacje społeczne

W Polsce prężnie działają litewskie organizacje społeczne. Najdłużej – od roku 1992 działa Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, przekształcone z Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Stowarzyszenie zajmuje się sprawami kultury, oświaty, ochrony zabytków oraz działalnością wydawniczą.

Wspólnota Litwinów w Polsce (LLB) powstała 1 kwietnia 1993 roku, skupia litewskie organizacje, instytucje oświaty, kultury oraz inne instytucje społeczne, reprezentuje ich interesy w Polsce, na Litwie oraz w Światowej Wspólnocie Litwinów.

Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej w Polsce wchodzi w skład LLB, lecz działa samodzielnie. Imprezy przede wszystkim organizuje dla młodzieży i dzieci.

Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce działa od 1997 roku. Podstawowe cele towarzystwa – pielęgnować kulturę odziedziczoną po przodkach, ocalić od zapomnienia tradycje i zwyczaje.

Towarzystwo Nauczycieli Litewskich w Polsce przede wszystkim troszczy się o prawa nauczycieli.

Od 1990 roku działa Towarzystwo im. Św. Kazimierza, jego centrum znajduje się w Sejnach.

Od roku 2002 działa Fundacja biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litwinów” w Sejnach, która bardzo aktywnie włączyła się do działalności kulturalnej i edukacyjnej. Fundacja gromadzi środki oraz wspiera imprezy kulturalne, wspólnie ze Wspólnotą Litwinów w Polsce zainicjowała utworzenie Centrum Edukacji Litwinów w Sejnach.

Działalność kulturalna

W Puńsku działa Dom Kultury Litewskiej. Działają zespoły twórczości amatorskiej: chór mieszany „Dzūkija”, kapela wiejska „Klumpė”, zespół choreograficzny „Jotwa”, dziecięcy zespół „Puniukai”, zespół taneczny „Vyčiai“ oraz teatr stodolany.

Od roku 2000 w Sejnach działa „Dom Litewski“, zbudowany ze środków budżetu Rządu Republiki Litewskiej.

Działalność kulturalna Litwinów w Sejnach szczególnie ożywiła się w bieżącym dziesięcioleciu. W „Domu Litewskim“ powstał chór mieszany “Seinijos aidas“, wiejska kapela ludowa „Sainiai, teatr stodolany, działa dziecięcy i młodzieżowy zespół tańca współczesnego oraz zespół estradowy „Seina“, studio sztuki i teatru.

W gminach Puńsk i Sejny jest spooro zespołów młodzieżowych. Jeden z najbardziej popularnych - kwartet wokalny „Šešupė”. Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce patronuje działalność 4 zespołów enograficznych i ludowych - „Šalcinėlis“, „Alna“, „Gimtinė“, zespół folklorystyczny z Dusniczy oraz zespół wiejski z Žagare „Jaunystė”.

W każdej szkole litewskiej jest pielęgnowana kultura litewska, dzieci uczą się tańców, działają zespoły wokalne, kółka dramatyczne. Do największych ośrodków kultury litewskiej należy Litewskie Liceum 11.Marca w Puńsku, gdzie corocznie z okazji Dnia Odrodzenia Niepodległego Państwa Litewskiego - 11. Marca odbywają się świąteczne koncerty. W liceum działa chór mieszany, zespół taneczny „Šalčia“, Klub Miłośników Poezji. W Puńsku działa muzeum etnograficzne założone przez etnografa Juozasa Vaina. Pod jego kierunkiem w muzeum zgromadzono wiele unikatowych materiałów. Juozas Vaina wydał dwa tomy przedstawiające folklor śpiewany i ustny „Od Puńska do Sejn“ oraz wspólnie z Sigitasem Birgelisem - album „Kultura materialna okolic Puńska i Sejn“. W „Domu Litewskim“ w Sejnach czynna jest stała ekspozycja „Historia Sejneńszczyzny“.

Oświata

Szkoły litewskie w Polsce:

W gminie Puńsk:

- Szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy z litewskim językiem nauczania). Do klas litewskich uczęszcza 487 uczniów, 
- Liceum 11.Marca w Puńsku (130 uczniów), 
- Szkoła podstawowa w Nowinikach, 
- Szkoła podstawowa w Widugierach, 
- Szkoła początkowa w Przystawańcach, 
- Szkoła początkowa w Wajtakiemiach.

W gminie i mieście Sejny :

Szkoły, w których są klasy z litewskim językiem nauczania:

- Gimnazjum „Žiburys” w Sejnach,
- Szkoła w Krasnowie,
- II Gimnazjum w Sejnach.

Szkoły, w których odbywa się nauczanie języka litewskiego jako dodatkowego przedmiotu:

- Szkoła w Ogrodnikach,
- Szkoła w Klejwach (filia szkoły w Krasnowie),
- I Gimnazjum w Sejnach,
- Szkoła podstawowa w Sejnach.

W mieście Suwałki:

- Grupa uczniów szkół podstawowych,
- Grupa gimnazjalna,
- Grupa licealna .

W Suwałkach są międzyszkolne grupy, do których uczniowie uczęszczają po lekcjach w swoich szkołach.

W 2005/2006 roku szkolnym do szkół lub klas z litewskim językiem nauczania uczęszcza 757 uczniów.

Dla Litwinów w Polsce szczególnie ważne jest liceum 11.Marca w Puńsku. W ciągu prawie 50-letniej działalności szkoła ta wykształciła liczne grono inteligencji w Puńsku i regionie sejneńskim. Obecnie są czynione starania w celu zapewnienia mu odpowiedniej bazy materialnej, przede wszystkim dobudowania lokalu, gdyż liceum wynajmuje lokal w miejscowej szkole.

Litwini z gminy sejneńskiej zainicjowali odrodzenie w Sejnach tradycji oświatowych sprzed 80 lat, czyli od czasów istnienia gimnazjum „Žiburys“ Od września 2005 roku działa gimnazjum „Žiburys”, budownictwo sfinansował Rząd Litwy.

Prasa i książki w języku litewskim

W roku 1960 ukazał się w druku pierwszy numer czasopisma „Aušra”. Początkowo pismo ukazywało się jeden lub dwa razy w roku. Od roku 1989 czasopismo „Auśra” ukazywało się raz w miesiącu, po kilku latach zostało przekształcone w dwutygodnik. Od roku 1993 w Puńsku działa wydawnictwo „Aušra” z własną drukarnią.

Obecnie wydawcą pisma jest Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, głównym sponsorem - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Głównym celem wydawców jest informowanie litewskiej mniejszości narodowej o aktualnych wydarzeniach, budzenie tożsamości narodowej oraz pielęgnowanie języka litewskiego.

Nakład czasopisma wynosi 1000 egzemplarzy, redaktorem naczelnym jest Irena Gasperavičiūtė.

Ponadto w jezyku litewskim ukazują się:

- Kwartalnik „Suvalkietis” redagowany przez w Suwałkach, jego czytelnikami są przede wszystkim mieszkańcy tego miasta.
- Miesięcznik dla dzieci „Aušrelė“ - ukazuje się od roku 1997, kolportowany w przedszkolach i szkołach . W jego tworzeniu biorą udział dzieci.
- Od jesieni 2003 roku w Polsce jest redagowane czasopismo „Pasaulio lietuvis“, drukuje wydawnictwo „Aušra”, redaktor – Živilė Makauskienė.

W roku 2005 z inicjatywy Towarzystwa im. św. Kazimierza ukazał sie pierwszy numer pisma „Šaltinis“.

W okresie ostatniej dekady, od początku istnienia wydawnictwa „Aušra,“ w druku ukazało się około 80 tytułów książek i broszur w języku litewskim. Tematyka wydań jest bardzo różnorodna – są to wspomnienia, opracowania etnograficzne, literatura piękna i historia. Nakład książek wynosi 300 - 1000 egzemplarzy.

Audycje radiowe i telewizyjne

Audycje w języku litewskim przygotowują regionalne Radio Białystok i Telewizja Białystok. Audycje w języku litewskim nadawane są raz w tygodniu (1 godz.), są słyszalne na terenie województwa podlaskiego.

Telewizja Białystok raz w miesiącu nadaje audycję telewizyjną (0,5 godz.) w języku litewskim, program jest oglądalny na terenie województwa podlaskiego.

Źródło: Ambasada Republiki Litewskiej w Polsce