Litwini w Polsce
Mniejszość litewska Polsce zamieszkuje zwarcie na północnym wschodzie kraju - w kraju sejneńskim oraz w okolicach Puńska. Najwięcej Litwinów zamieszkuje w gminie Puńsk, gdzie stanowią oni około 80 proc. mieszkańców. Pozostała część mieszkańców pochodzenia litewskiego jest rozproszona na terenie całej Polski, zwłaszcza na północy i południowym zachodzie kraju (Gdańsk, Olsztyn, Szczecin, Wrocław). Sporo Litwinów mieszka również w stolicy kraju. Według danych szacunkowych obecnie w Polsce mieszka około 15 tys. osób pochodzenia litewskiego.
Litewskie organizacje społeczne
W Polsce prężnie działają litewskie organizacje społeczne. Najdłużej – od roku 1992 działa Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, przekształcone z Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Stowarzyszenie zajmuje się sprawami kultury, oświaty, ochrony zabytków oraz działalnością wydawniczą.
Wspólnota Litwinów w Polsce (LLB) powstała 1 kwietnia 1993 roku, skupia litewskie organizacje, instytucje oświaty, kultury oraz inne instytucje społeczne, reprezentuje ich interesy w Polsce, na Litwie oraz w Światowej Wspólnocie Litwinów.
Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej w Polsce wchodzi w skład LLB, lecz działa samodzielnie. Imprezy przede wszystkim organizuje dla młodzieży i dzieci.
Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce działa od 1997 roku. Podstawowe cele towarzystwa – pielęgnować kulturę odziedziczoną po przodkach, ocalić od zapomnienia tradycje i zwyczaje.
Towarzystwo Nauczycieli Litewskich w Polsce przede wszystkim troszczy się o prawa nauczycieli.
Od 1990 roku działa Towarzystwo im. Św. Kazimierza, jego centrum znajduje się w Sejnach.
Od roku 2002 działa Fundacja biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litwinów” w Sejnach, która bardzo aktywnie włączyła się do działalności kulturalnej i edukacyjnej. Fundacja gromadzi środki oraz wspiera imprezy kulturalne, wspólnie ze Wspólnotą Litwinów w Polsce zainicjowała utworzenie Centrum Edukacji Litwinów w Sejnach.
Działalność kulturalna
W Puńsku działa Dom Kultury Litewskiej. Działają zespoły twórczości amatorskiej: chór mieszany „Dzūkija”, kapela wiejska „Klumpė”, zespół choreograficzny „Jotwa”, dziecięcy zespół „Puniukai”, zespół taneczny „Vyčiai“ oraz teatr stodolany.
Od roku 2000 w Sejnach działa „Dom Litewski“, zbudowany ze środków budżetu Rządu Republiki Litewskiej.
Działalność kulturalna Litwinów w Sejnach szczególnie ożywiła się w bieżącym dziesięcioleciu. W „Domu Litewskim“ powstał chór mieszany “Seinijos aidas“, wiejska kapela ludowa „Sainiai, teatr stodolany, działa dziecięcy i młodzieżowy zespół tańca współczesnego oraz zespół estradowy „Seina“, studio sztuki i teatru.
W gminach Puńsk i Sejny jest spooro zespołów młodzieżowych. Jeden z najbardziej popularnych - kwartet wokalny „Šešupė”. Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce patronuje działalność 4 zespołów enograficznych i ludowych - „Šalcinėlis“, „Alna“, „Gimtinė“, zespół folklorystyczny z Dusniczy oraz zespół wiejski z Žagare „Jaunystė”.
W każdej szkole litewskiej jest pielęgnowana kultura litewska, dzieci uczą się tańców, działają zespoły wokalne, kółka dramatyczne. Do największych ośrodków kultury litewskiej należy Litewskie Liceum 11.Marca w Puńsku, gdzie corocznie z okazji Dnia Odrodzenia Niepodległego Państwa Litewskiego - 11. Marca odbywają się świąteczne koncerty. W liceum działa chór mieszany, zespół taneczny „Šalčia“, Klub Miłośników Poezji. W Puńsku działa muzeum etnograficzne założone przez etnografa Juozasa Vaina. Pod jego kierunkiem w muzeum zgromadzono wiele unikatowych materiałów. Juozas Vaina wydał dwa tomy przedstawiające folklor śpiewany i ustny „Od Puńska do Sejn“ oraz wspólnie z Sigitasem Birgelisem - album „Kultura materialna okolic Puńska i Sejn“. W „Domu Litewskim“ w Sejnach czynna jest stała ekspozycja „Historia Sejneńszczyzny“.
Oświata
Szkoły litewskie w Polsce:
W gminie Puńsk:
- Szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy z litewskim językiem nauczania). Do klas litewskich uczęszcza 487 uczniów,
-
Liceum 11.Marca w Puńsku (130 uczniów),
-
Szkoła podstawowa w Nowinikach,
-
Szkoła podstawowa w Widugierach,
-
Szkoła początkowa w Przystawańcach,
-
Szkoła początkowa w Wajtakiemiach.
W gminie i mieście Sejny :
Szkoły, w których są klasy z litewskim językiem nauczania:
- Gimnazjum „Žiburys” w Sejnach,
-
Szkoła w Krasnowie,
-
II Gimnazjum w Sejnach.
Szkoły, w których odbywa się nauczanie języka litewskiego jako dodatkowego przedmiotu:
- Szkoła w Ogrodnikach,
-
Szkoła w Klejwach (filia szkoły w Krasnowie),
-
I Gimnazjum w Sejnach,
-
Szkoła podstawowa w Sejnach.
W mieście Suwałki:
- Grupa uczniów szkół podstawowych,
-
Grupa gimnazjalna,
-
Grupa licealna .
W Suwałkach są międzyszkolne grupy, do których uczniowie uczęszczają po lekcjach w swoich szkołach.
W 2005/2006 roku szkolnym do szkół lub klas z litewskim językiem nauczania uczęszcza 757 uczniów.
Dla Litwinów w Polsce szczególnie ważne jest liceum 11.Marca w Puńsku. W ciągu prawie 50-letniej działalności szkoła ta wykształciła liczne grono inteligencji w Puńsku i regionie sejneńskim. Obecnie są czynione starania w celu zapewnienia mu odpowiedniej bazy materialnej, przede wszystkim dobudowania lokalu, gdyż liceum wynajmuje lokal w miejscowej szkole.
Litwini z gminy sejneńskiej zainicjowali odrodzenie w Sejnach tradycji oświatowych sprzed 80 lat, czyli od czasów istnienia gimnazjum „Žiburys“ Od września 2005 roku działa gimnazjum „Žiburys”, budownictwo sfinansował Rząd Litwy.
Prasa i książki w języku litewskim
W roku 1960 ukazał się w druku pierwszy numer czasopisma „Aušra”. Początkowo pismo ukazywało się jeden lub dwa razy w roku. Od roku 1989 czasopismo „Auśra” ukazywało się raz w miesiącu, po kilku latach zostało przekształcone w dwutygodnik. Od roku 1993 w Puńsku działa wydawnictwo „Aušra” z własną drukarnią.
Obecnie wydawcą pisma jest Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, głównym sponsorem - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Głównym celem wydawców jest informowanie litewskiej mniejszości narodowej o aktualnych wydarzeniach, budzenie tożsamości narodowej oraz pielęgnowanie języka litewskiego.
Nakład czasopisma wynosi 1000 egzemplarzy, redaktorem naczelnym jest Irena Gasperavičiūtė.
Ponadto w jezyku litewskim ukazują się:
- Kwartalnik „Suvalkietis” redagowany przez w Suwałkach, jego czytelnikami są przede wszystkim mieszkańcy tego miasta.
-
Miesięcznik dla dzieci „Aušrelė“ - ukazuje się od roku 1997, kolportowany w przedszkolach i szkołach . W jego tworzeniu biorą udział dzieci.
-
Od jesieni 2003 roku w Polsce jest redagowane czasopismo „Pasaulio lietuvis“, drukuje wydawnictwo „Aušra”, redaktor – Živilė Makauskienė.
W roku 2005 z inicjatywy Towarzystwa im. św. Kazimierza ukazał sie pierwszy numer pisma „Šaltinis“.
W okresie ostatniej dekady, od początku istnienia wydawnictwa „Aušra,“ w druku ukazało się około 80 tytułów książek i broszur w języku litewskim. Tematyka wydań jest bardzo różnorodna – są to wspomnienia, opracowania etnograficzne, literatura piękna i historia. Nakład książek wynosi 300 - 1000 egzemplarzy.
Audycje radiowe i telewizyjne
Audycje w języku litewskim przygotowują regionalne Radio Białystok i Telewizja Białystok. Audycje w języku litewskim nadawane są raz w tygodniu (1 godz.), są słyszalne na terenie województwa podlaskiego.
Telewizja Białystok raz w miesiącu nadaje audycję telewizyjną (0,5 godz.) w języku litewskim, program jest oglądalny na terenie województwa podlaskiego.
Źródło: Ambasada Republiki Litewskiej w Polsce